අභිධර්මය

ඊළඟ 09 වන කරුණ සිත ඇති වන ප්ර ධාන ස්ථානය වශයෙන් දැක්වෙන වස්තු රූප ය යි.

කර්මජ රූප නැතහොත් කටත්තා රූප වශයෙන් හැඳින්වෙන්නේ එම කර්මජ රූප 09 ට යි. ප්රුතිසන්ධිය ගන්නා විට ම ඇතැම් තැනෙක ඒවා ද එකවර ම ලැබේ. නිරයෙහි නම් එකවර ලැබේ. නිරය ඕපපාතික ප්රිතිසන්ධියක් බැවින් සිතත්, කයත් අඩුවක් නොමැති ව එකවර ම ලැබේ. මනුෂ්යැයෙකුට නම් එසේ නො ලැබේ. මව්කුස පිළිසිඳ ගන්නා සත්ත්වයෙකුට රූප සියල්ල සම්පූර්ණයෙන් නො ලැබේ. කර්මජ රූප අතුරින් සමහරක් පමණි ලැබෙන්නේ. එසේ මව්කුස පිළිසිඳ ගන්නා සත්ත්වයෙකුට ලැබෙන්නේ කාය දශක, භාව දශක, වස්තු දශක පමණි. නමුත්, එහි ජීවිත ඉන්ද්රිතයයක් ද ඇත. කාය දශකය යනු, පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගණ්ධ, රස, ඕජා, ජීවිත, කායෝ කියා දශක කලාපයක් වේ. එහි දහයේ මිටියක් ඇත. ස්ත්රි යෙක් හෝ පුරුෂයෙක් නම් එහි ද එහි ද භාව දශකයක් වේ. පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගණ්ධ, රස, ඕජා, ඉත්ති භාව එසේ නැතහොත් පුරුෂභාව ජීවිත වශයෙන්. එය භාව දශක කලාපය යි. වස්තු දශය කලාපය නම්, සිත ඇති වන්නට සුදුසු තැන හැටියට පහළ වන එම රූපය සහිත වූ කලාපය යි. එය ද, පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගණ්ධ, රස, ඕජා, ජීවිත, වස්තු වශයෙනි. එසේ කලාප තුනකි. සමහරුන් පහළ වන්නේ භාව දශකය නැති ව ය නැතහොත් උපදින්නේ භාව දශකය නැති ව ය. මව්කුස පිළිසිඳ ගන්නා සත්ත්වයෙක් වුව ද සමහරෙක් භාව දශකය නැති ව උපදී. ඔහු නපුංසකයා නමින් හැඳින්වේ. එසේ භාව රූපය නො මැතිව උපදින අය ද සිටී. මේ මව්කුසක උපදින ආකාර ය යි.

ඕපපාතික ප්රිතිසන්ධි ගන්නෙකුටමේ කලාප සියල්ල ම පෙර සඳහන් කළ අයුරින් චක්ඛු, සෝත, ඝාන, ජිව්හා, කාය, භාව, වස්තු, ජීවිත යන සියල්ල එකවර ලැබේ. ඒවා ලැබෙන්නේ කර්මය නිසා ම ය. ප්රළතිසන්ධිය වශයෙන් විපාකයක් ලැබෙන්නක් නො වේ. ඒ කර්මජ රූප ලැබෙන්නේපෙර භවයන්හි දී විපාකය දීම් වශයෙන් කළ කර්ම නිසා ම ය. නමුත්, එකී කර්මජ රූපවලට විපාක කියා නො කියයි. ඊට කටත්තා රූප (කර්මජ රූප) වශයෙන් නම් කෙරේ. විපාක සිත හා එහි චෛතසිකවලට කියනුයේ විපාකස්කන්ධ කියා යි. ඒවායේ වෙනස එය වේ.

විපාකස්කන්ධය, අකුසල විපාකස්කන්ධ හා කුසල විපාකස්කන්ධ කියා දැක්වේ. මෙතෙක් ප්ර ධාන වශයෙන් දැක්වූයේ අකුසල විපාකස්කන්ධයන් ය. ඇතැම් විට කුසල විපාකස්කන්ධයන් ද දැක්වූවෙමි. නමුත් ප්රවධාන වශයෙන් දැක්වූයේ අකුසල විපාකස්කන්ධයන් ගැන ය. එසේ අකුසල විපාක කොටස් දෙකක් හැටියට දැනගත්තෙමු. ප්රසතිසන්ධි විපාක හා ප්රාවෘත්ති විපාක වශයෙනි. අකුසල විපාක අතර ප්රනතිසන්ධි විපාක වශයෙන් ලැබෙන සිත් තිබෙන්නේ එක ම ය. එනම්, අකුසල විපාක උපේක්ෂා සහගත සන්තීරණ සිත ය. එවිට සතර අපායෙහි උපදනා වූ මෙම අකුසල විපාක උපේක්ෂා සහගත සන්තීරණ සිත ප්රකතිසන්ධි සිත වශයෙන් ලැබී පහළ වන ඒ සෑම සත්ත්වයෝ ම දක්වනුයේ එක ම නමකින් ය. ඒ කවරෙකු වශයෙන් ද? අහේතුක ප්රහතිසන්ධිකයෝ වශයෙනි. මක්නිසා ද යත්? ඔවුන්ගේ ප්රිතිසන්ධි සිතෙහි අලෝභ, අදෝෂ, අමෝහ යන හේතු තුනෙන් එකක් හෝ නො යෙදේන බැවිනි. නමුත්, ලෝභ, දෝෂ හා මෝහ යන හේතු තුන ගැන නැවත පෙන්වා දිය යුතු නැත. මක් නිසා ද යත්? ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ යන හේතු අකුසල හේතු මිස කවදා හෝ ඒවා විපාක හේතු හෝ ක්රිුයා හේතු හෝ නොවන නිසා ය. විපාක සිතක හෝ ක්රිේයා සිතක හෝ ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ යන හේතු තුනෙන් එකක් හෝ නූපදී. එම නිසා විපාක සිතක් ගැන දැක්වීමේ දී ලෝභ, දෝෂ, මෝහ යන විපාක සිත් තුන ඉවත ලා කථා කළ යුතු ය. විපාක සිත්වල මේවා නූපදින බැවිනි. මේ විපාකය ලෝභය, ද්වේශය, මෝහය යන තුන අතරින් කිහිපයකින් යුක්ත වූ සිතක් කර්ම වශයෙන් ලැබී එහි විපාක වශයෙන් නම් මෙම ප්රලතිසන්ධිය ලැබෙන්නේ එවන් ප්ර තිසන්ධි සිතක වුව ද මෙම ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ උපදින්නේ නැත. වෙනෙකක් තබා ඒ අකුසල විපාක වශයෙන් ලැබෙන ප්රනතිසන්ධි සිතක කිසිදු අකුසල ධර්මයක් නො මැත. අකුසල ධර්ම උපදින්නේ ම අකුසල් සිතක පමණි. විපාක සිතක ඒවා නො මැත. නමුත් ඒවා අකුසලයේ විපාක වේ. ඒවා අකුසලයේ විපාක බැවින් කුසල විපාකයේ තිබෙන ශක්තිය අකුසල් විපාකයේ නො මැත. එසේ වුව ද එම අකුසල විපාක සිතේ ද අකුසල ධර්ම නො මැති නිසා අකුසල විපාක ප්රවතිසන්ධියක් ගත් පුද්ගලයෙකුගේ වුව ද භවාංග සිත ගැන වුව ද කීමට ඇත්තේ පභස්වර යි කියා ය. පභස්වර යනු ප්රගභාෂ්වර ය, පැහැසර ය යන්න ය.

******

මීළඟට මෙම කර්මයෙන් උපදවූ එම විපාක (ඊට විපාක ස්කන්ධ වශයෙන් හැඳින්වේ.) විපාක ස්කන්ධ යනු සිතත් ඒ සමඟ උපදිනා චෛතසිකත් ය. ස්කන්ධ වශයෙන් ගත් විට එම සිතත්, එම සිතේ ඇති වන වේදනාව, එම සිතේ ඇති වන සංඥාව, එම සිතේ ඇති වන ඉතිරි චෛතසිකත් ය. ඒවාට වේදනා, සංඥා, සංඛාර වශයෙන් දක්වනු ලැබේ. සිතත්, වේදනාවත්, සංඥාවත්, චේතනාව ප්රවධාන කොට ඇති ඉතිරි චෛතසිකත් යන මේවා සතර නාමස්කන්ධයන් ය. විපාක සිතට සම්බන්ධ ඒවා ගෙන විපාකස්කන්ධයන් වන්නේ එම සතර නාමස්කන්ධයන් ය. විපාක සිත උපදින්නේ ද තනි සිතක් හැටියට ද නොවේ. සිතේ චෛතසික තිබේ. එවිට සිත යි, චෛතසික යි සියල්ල එකට ගෙන විපාකස්කන්ධ කියා දැක්වේ. චෛතසික ස්කන්ධ වශයෙන් කොටස් 03 කට බෙදේ. ඒ වේදනා ස්කන්ධ, සංඥා ස්කන්ධ, සංස්කාර ස්කන්ධ වශයෙන් ය. විපාක සිත ඇතුළත් වන්නේ විඤ්ඤාණ ස්කන්ධයට ය. ප්රාතිසන්ධි වශයෙන් විපාක සිතක් යම් තැනක ලැබේ නම්, එය විපාක සිත එළැඹ සිටි කර්මයගේ විපාක වශයෙන් උපදනා වූ විපාකස්කන්ධ ය යි. එවිට විපාකස්කන්ධ වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යන සතරට සීමා වේ. තවත් එක් ස්කන්ධයක් ඇත. එම අඩු ස්කන්ධය නම් රූපස්කන්ධ ය යි. දැන් එහි රූපයත් ලැබේ. නමුත් එම රූපවලට විපාක වශයෙන් නො කිය යි. එම රූපත් විපාක වශයෙන් ලැබුණේ අතීතයේ කළ කර්මය නිසා ය. එසේ නම් එම රූපවලට කියන්නේ කුමක් ද? එය දෙකක් වශයෙන් ඇත. 01. කර්මජ රූප 02. කටත්තා රූප කියා ය. ඒවාට කර්මයෙන් උපදවන රූපවලට කියන නම වශයෙන් ද හැඳින්වේ. නිරයේ උපදින නිරසතාටත්, (දේවදත්ත නම් නිරසතාට ද ලැබුණා ය කියනුයේ යොදුන් ගණනක් උස ශරීරයකි) ඔහුගේ ශරීරයෙහි ඇස්, කන්, නාසාදී ඉන්ද්රිකයයන් (අවයන්) ද තිබේ. එසේ ම සිත ඇති වීමට සුදුසු ප්ර ධාන ස්ථානය වශයෙන් අභිධර්මයෙහි දැක්වෙන වස්තු රූපය තිබේ. ජීවත් වීම් වශයෙන්, ජීවිතයක් පවත්වා ගෙන යන අයෙකුට අවශ්යභ කරන ජීවිතේන්ද්රිතය ද තිබේ. ඒ සියල්ලට ම කියනු ලබන්නේ කර්මජ රූප කියා යි. චක්ඛු, සෝත, ඝාණ, ජිව්හා, කාය, ඉත්තිභාව, පුංභාව, ජීවිත, හදය කියා රූප නවයක් ඇත.

චක්ඛු යනු, පෙනීම, දැකීමට ඉවහල් වන ප්රූසාද ය යි. එයට චක්ධු ප්ර්සාදය කියා කියනු ලැබේ. ඇසීමට උපකාර වන, අසන සිත පහළ වන්නේ යම් වස්තුවක් ඇසුරු කොට නම් ඊට සෝත ප්ර සාද වශයෙන් හැඳින්වේ. ගඳ සුවඳ දැන ගැනීමේ සිත උපදනා තැන වශයෙන් දැක්වෙන ඝාණ ප්රතසාද ය යි. රස දැන ගන්නා සිත උපදනා ස්ථානය වශයෙන් දැක්වෙන්නේ ජිව්හා ප්ර සාද ය යි. ශරීරයෙහි ගැටෙනා පොට්ඨබ්භයන් දැන ගැනීම් වශයෙන් උපකාර වන කාය විඤ්ඤාණය උපදනා තැනට කාය ප්ර සාද ය කියා කියනු ලැබේ. මෙම 05 ට ඉන්ද්රි ය පහ, ප්ර්සාද 05 වශයෙන් හැඳින් වේ.

සත්ත්වයන්ගේ ස්ත්රීඤ, පුරුෂ භේදයක් ඇත. ස්ත්රිලයෙක් ය, පුරුෂයෙක් ය කියා. එසේ සිදු වන්නේ එය ද කර්මය නිසා ඇති වන රූපයන් නිසා ය. එයට කියනුයේ භාව රූපය කියා ය. ඉත්තිභාව රූපය, පුංභාව රූප ය යි. එය ද මුළු ශරීරයෙහි ම පැතිර පවතින්නකි.

කර්මජ රූප පහළ වන්නේ කලාප කලාප වශයෙනි. මිටි මිටි වශයෙනි. එම කර්මජ රූප කලාප සෑම එකකම ජීවිතයක් ඇත. එයට ජීවිතේන්ද්රි.ය වශයෙන් හැඳින්වේ. එම කර්මජ කලාපය පාලනය වන්නේ ජීවිතේන්ද්රිළයෙන්ය. ඔබ, අප ජීවත් වනවා ය යි කියන්නේ ද එම ජීවිතේන්ද්රියය නිසා ය.

පොට්ඨබ්භය තේරුම් ගැනීමට ඉතා පහසු ය. කුඩා කල මතක් කර ගතහොත්, අපගේ මව්පියන් අපගේ හිස පිරිමදින අවස්ථාවේ දී ඇති වන්නේ සුඛ ස්පර්ශයකි. එනම් සැප ය යි. එවිට ඇති වන්නේ සුඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණයකි. එසේ හිස සුමුදුවට පිරිමදිමින් සිටින අවස්ථාවේ දී ටොක්කක් ගැසුවහොත්, දැනෙන්නේ දුකකි. රිදීමකි. එවිට උපදින්නේ දුක්ඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණයකි. වේවැලකින් ගැසුවහොත් වේවැල් පහර කන අවස්ථාවේ දී ඇති වන්නේ දුක්ඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණ ය යි. එවිට තෙල් ටිකක් ගෙන අත ගෑවහොත්, තෙල් ගාන අවස්ථාවේ දී ඇති වන්නේ සුඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණ ය යි. ඊට තවත් ඉඩ දි දී බලා සිටීමට ද කැමති ය.

එවන් අයුරින් කාය විඤ්ඤාණය සුඛ සහගත හෝ දුක්ඛ සහගත යන මෙම දෙකට වැටේ. නො කැමැති, පීඩා ගෙන දෙන ස්පර්ශයක් වුවහොත්, එය දුක්ඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණ ය යි. ප්රි ය මනාප, සැපක් ගෙන දෙන සැපක් නම් ගෙන දෙන්නේ එය සුඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණ ය යි. මේ ආකාරයට අකුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණය, අකුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණය, අකුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණය, අකුසල විපාක ජිව්හා විඤ්ඤාණය, අකුසල විපාක කාය විඤ්ඤාණය යනුවෙන් පංච විඤ්ඤාණ (විඤ්ඤාණ පහක්) ඇත. ඉන් හතරක් ම වේදනා වශයෙන් උපේක්ෂා වේදනාවෙන් යුක්ත ය. මෙහි දී උපේක්ෂාව යනු, හොඳත් නො වන, සැපත් නො වන, නරකත් නො වන, දුකත් නො වන මධ්ය ස්ථ වේදනාව යි.

කාය විඤ්ඤාණය නම්, දුක්ඛ සහගත ය. එය දුක ය. එය අකුසල විපාක පැත්තෙනි.

කුසල විපාක ද මෙහි දැක්වූ අයුරින් චක්ඛු විඤ්ඤාණ, සෝත විඤ්ඤාණාදී වශයෙන් 05 ක් වේ. අකුසල විපාකවල ඒ අයුරිනි.

කුසල විපාකවල ද කුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණය යනු, හොඳ අරමුණක් දක්නට ලැබුණත්, ඉන් ලැබෙන චක්ඛු විඤ්ඤාණය කුසල විපාකයක් වුව ද එහි යෙදෙන වේදනාව උපේක්ෂා සහගත ය. මධ්ය ස්ථ වේදනාවකි. උපේක්ෂා සහගත සෝත විඤ්ඤාණය ද එසේ ය. දේශකයාණන් වහන්සේ නමක් ධර්ම දේශනා කරමින් සිටින අතර, එහි සිටින උවැසියන් පිරිස අසමින් සිටී. එවිට ඇසීම් වශයෙන් උවැසියනට උපදනා වූ සෝත විඤ්ඤාණ සිත් සියල්ල ම කුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණ ය යි. උපේක්ෂා සහගත සෝත විඤ්ඤාණයක් වූ එය ලැබෙන්නේ කුසල විපාක වශයෙනි. ඝාණ විඤ්ඤාණය ප්රිවය මනාප සුවඳක් ආග්රාවණය කරමින් නම් උපදින්නේ එය කුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණය යි. එය ද උපේක්ෂා සහගත වූ මධ්යආස්ථ වේදනාවෙන් යුක්ත ය. රස දැනගැනීම් වශයෙන් දිවෙහි ගැටෙන තිත්ත, කටුක, මධුර, ඇඹුල් ආදී වශයෙන් රස ඇත. එසේ රසයන් දැනෙන අවස්ථාවේ දී උපදින සිත ජිව්හා විඤ්ඤාණ ය යි. අනිෂ්ට රසක් වේවා, ඉෂ්ට රසක් වේවා උපේක්ෂා වේදනාවෙන් යුක්ත ය. දිවෙන් මිහිරි රසක් විඳිමින් නම් මේ සිත උපදින්නේ එම සිත ජිව්හා විඤ්ඤාණ ය යි.

කය පිළිබඳ ව ඇති වෙන වේදනාව ඉතා ම පැහැදිලි ය. එහි වේදනාව වැටෙන්නේ සුඛ හා දුඃඛ යන දෙකින් එකකට ය. දුඃඛ වේදනාවක් වේ නම්, එය අකුසල විපාක කාය විඤ්ඤාණයකි. සුඛ වේදනාවක් වේ නම්, එය කුසල විපාක කාය විඤ්ඤාණයකි. යම් යම් රෝග හැදුණු විට රෝගය සුව වෙන තුරු ම ශරීරයට මහත් දුඃඛ වේදනා ඇති කරවයි. හිස රුදාව, දත් කැක්කම්, බඩ කැක්කුම් ආදී වශයෙන් නොයෙක් වේදනා ඇත. ඒවා දැනීම්, දැනගැනීම් වශයෙන් උපදනා අවස්ථාවල දී ඇති වන සිත දුඃඛ සහගත ය. එය දුඃඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණය වේ. මෙය අකුසල විපාකයකි. එයට අතීතයේ කරන ලද අකුසලයන් තිබේ. ඒවා ලැබෙන්නේ එම අකුසල් නිසා යි.

මෙතෙක් සඳහන් කරනු ලද්දේ අකුසල විපාක සිත් 07 ගැන ය. ඒ ගැන නැවත සිහිපත් කළහොත්, මුලින් ම සඳහන් කරනු ලැබූයේ අන්තිම සිත ගැන ය. ඊට හේතුව නම්, ප්රැතිසන්ධි විපාකය දැක්විය යුතු හෙයිනි. කවර හෝ අකුසලක ප්රබතිසන්ධි විපාක වශයෙන් සිත් ඇත්තේ එකකි. එනම්, අකුසල විපාක උපේක්ෂා සහගත සන්තීරණ සිත ය. නයෙකු හෝ පොළ‍ඟෙකු වැනි බඩගා යන සතෙකු හෝ වේවා, බල්ලෙකු, හෝ බළලෙකු ආදී වශයෙන් උපන් සතෙකු වේවා, නිරයෙහි නිර සතෙකු වේවා, ප්රේඑත අපායෙහි ඉපදුණු ප්රේකතයෙකු වේවා මේ කාහට වුව ද, අහේතුක ප්රොතිසන්ධියක් වශයෙන් අකුසලයක් නිසා ලැබෙන මෙම ප්රපතිසන්ධිය සිත වශයෙන් ඇති වන්නේ උපේක්ෂා සහගත සන්තීරණ සිත ය. එයට සමාන තවත් කුසල විපාකයක් ඇතත් එය ඉන් අනතුරුවය පැවසිය යුතු. මෙහි දී සඳහන් කරනු ලැබූයේ අකුසල විපාක සිත් හත ගැන ය. අකුසල් විපාක සිත් හතකි. අකුසල් සිත් දොළහකි. මේවා ප්රේමාණයන් පාඩම් කරගත යුතු ය. කරන ලද ඒ ඒ කර්මයනට අනුව ඊට අනුරූප ව ම උපදින්නේ ඒ අකුසල් සිත් දොළසෙන් ම ය. කෙනෙකු සොරකම් කරන විට කුසල් සිතක් උපදින්නක් නොවේ. සොරකම් කරන විට උපදින්නේ අකුසල් සිතකි. සොරමක් කරන විට ඇතැම් විට ලෝභ මූල සිත් විය හැකි ය. ඇතැම් විට ද්වේශ මූල සිතක් විය හැකි ය. තමා සොරකමක් කරන්නේ යමෙකුගෙන් කඩාවඩා ගැනීම, බලහත්කාරයෙන් ගැනීම මේ ආදී වශයෙන් සිදු කරනු ලබන්නේ නම් ඒවා ද ඇතුළත් වන්නේ සොරකම්වලට ය. යමෙක් එසේ සොරකම් කරන විට තරහාවෙන් කරන විට ද්වේශ මූල සිතකි. ලෝභයෙන් සිදු කරන්නේ නම් එය ලෝභ මූල සිතකි. ලෝභයෙන් හෝ ද්වේශයෙන් යන දෙකෙන් කුමන එකකින් සිදු කළ ද සොරකම් කිරීමේ පාපය මරණාසන්න අවස්ථාවේ දී විපාක දීමට එළඹුණහොත්, සොරකම් කිරීමේ පාපකර්මය නිසා නිරයේ උපදින්නේ නම්, ඔහුට ලැබෙන විපාක සිත වනුයේ අකුසල විපාක උපේක්ෂා සහගත සන්තීරණ සිත ය.

තවත් උදාහරණයක් වශයෙන් යමෙක් යම් තැනක සිට ඔහුගේ අතක් එසවූවොත්, එසේ අත ඔසවන ලද බව තවත් යමෙකුට පෙනේ. අත එසවූ තැනැත්තා අත ටික ටික පහතට හෙළුවහොතින් ඇසින් පෙනී යන්නේ එම අත ම එක් එක් තැනක පෙනීම ය. ඒ අනුව, ඊළඟට අත ඔසවා, පහළ හෙළන බව ඒ අනුසාරයෙන් සිතින් සිතා ගනී. එනම් මනෝද්වාරික සිත්වලින් එය දැනගනී. චක්ඛු විඤ්ඤාණයෙන් දැනගත හැක්කේ වර්ණ රූප ය යි. එම වර්ණ රූප වශයෙන් ඉදිරිපත් වන එම අරමුණ ඉෂ්ට, අනිෂ්ට හා මධ්යදස්ථ වශයෙන් කොටස් තුනකට සාමාන්යපයෙන් බෙදිය හැකි ය.

කුසල විපාක හා අකුසල විපාක වශයෙන් ඇති වන්නා වූ සිත තිබෙන්නේ ඉෂ්ටාරම්මණය හා අනිෂ්ටාරම්මණය යන මෙම දෙක අනුව ය. එසේ ඉෂ්ටාරම්මණ හා අනිෂ්ටාරම්මණ බව නිගමණය කරන්නේ කෙසේ ද? එය නිගමණය කිරීම සිදු වියයුතු වන්නේ සාමාන්යණයෙන් ලෝකයේගේ පිළිගැනීමේ හැටියට ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ ගැන සලකා බලමු. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශරීරය පිළිබඳ සලකන කල උන්වහන්සේට තිබී ඇත්තේ, දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණයන්ගෙන් හා අසූ අනුව්යංළජන ලක්ෂණයන්ගෙන් යුක්ත වූ දුටුවන්ගේ සිත් පිනවන රූප සම්භාරයක් ය. එම නිසා කවර අයෙක් හෝ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ රූප ශරීරය දකී නම් එසේ දක්නා ලද තැනැත්තාට උපදනා වූ සිත කුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණ සිතකි. නමුත්, සමහර තීර්ථකයන් බුදුරජාණන් වහන්සේ දුටු විගස ම ඔවුනට මහත් තරහක් ඉපිද නො දැකිය යුතු අයෙක් දුටු බවත්, ඔවුහු සිතූහ. එසේ වන්නේ කුමන වරදක් නිසා ද? එය රූපයේ තිබුණු අනිෂ්ටකම නිසා නො වේ. තමාගේ විපරීත දර්ශන ය නිසා ය. තමාගේ අයෝනිසෝමනසිකාරය නිසා ය. එම නිසා ප්රිඑය මනාප දෙයක් දැක හෝ යමෙකු තරහා වීමට පිළිවන. ඉක් අකුසල් උපදවාගත හැකිය. එය කාරණයක් නොවේ, මෙහි දී නිරාකරණය කර ගැනීමට ගත යුතු වන්නේ එම අරමුණ දැනගැනීමට ගන්නා වූ චක්ඛු විඤ්ඤාණය කුසල විපාකයක් ද? අකුසල විපාකයක් දැ යි, යන්න ය. අකුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණ උපදනා අවස්ථා ඇත. ඊට අනතුරු ව උපදනා වූ කුසල් සිත්වලට එය හේතු වේ. උදාහරණයක් ගෙන බලමු. මළ සිරුරක් ඇත. මළ සිරුර ගැන භික්ෂූන් වහන්සේලා සලකන්නේ අසුභ දර්ශනයක් වශයෙනි. උන්වහන්සේලා පළමු සතිය, දෙවන සතිය, තුන් වන සතිය වශයෙන් ගෙන බලයි. එය ප්රිෙය දර්ශනයක් නොවේ. අසුභ සංඥාවකි. ඒ නිසා එය දැකීමෙන් ඇති වන චක්ඛු විඤ්ඤාණය කුසල විපාකයක් යනුවෙන් හැඳින්විය නො හැක. නමුත්, ඒ නිසා යමෙකුට කුසල් සිත් උපදවා ගත හැකි ය. එය පසුව ඇති වන සිත් ය.

තවත් උදාහරණයක් හැටියට, ඇට කැබැල්ලක් ගෙන බලමු. අට්ඨික සංඥා උපදවා ගැනීම යනු එම ඇටය දැකීමෙන් ඇති වන්නා වූ සිත අකුසල වීමට පිළිවන. එය අකුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණය යි. නමුත් එය අරමුණු කොට කුසල් සිත් උපදවා ගත හැකි ය. "අහං භික්ඛු කායෝ ඒවං ධම්මෝ, ඒවං භාවී, ඒතං අනතීතෝතී" යනුවෙන් මගේ මේ ශරීරය ද මෙවන් ස්වභාවය ඇති එකකි. ඒවං භාවී, මෙම ස්වභාවයට පැමිණෙන්නේ ය, ඒවං අනතීතෝ, මෙම ස්වභාවය ඉක්ම වූවක් නො වේ.

ඉෂ්ට අනිෂ්ට භාවය අරමුණ පිළිබඳ ව තීරණය කර ගත හැකි වන්නේ සාමාන්යං ලෝකයාගේ පිළිගැනීමේ හැටියට ය. කෙනෙකු තවත් කෙනෙකු හට තරහා ගොස් සැරෙන් කථා කරන එක ඉෂ්ට ශබ්දයක් හැටියට සාමාන්යය පෘතග්ජන පුද්ගලයන් කවුරුවත් පිළිගන්නේ නැත. එවන් ශබ්දයක් අප හට ඇසේ නම්, එය අකුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණයකි. එසේ ම ප්රිිය මනාප දෙයක් අපට ම හෝ තව කෙනෙකුට හෝ කථා කරන අයුරු ඇසේ නම්, එවිට උපදින්නේ කුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණයකි. අපට ම ගෙනත් දුන්න ද, නො දුන්න ද, අපගේ නැහැයෙන් දැනෙන්නේ අහක තිබෙන හෝ ප්රිසය මනාප ගණ්ධයක් නම් එවිට අපට උපදිනුයේ කුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණයකි. අවට ඇති දුර්ගණ්ධයක් අපගේ නැහැයේ වැදී ඝාණ විඤ්ඤාණයක් වශයෙන් උපදින්නේ ද? එය අකුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණයකි. එසේ අකුසල විපාක ඉපදීමට හේතු වන අප අතීතයේ දී කරන ලද අකුසල් අනන්ත ය, අප්රකමාණ ය. ඒවායෙන් එකක් දෙකක් තුනක් මෙසේ පැමිණ අකුසල් විපාක උපදී. ජිව්හා විඤ්ඤාණය ද එසේ ය. රස වශයෙන් මිහිරි හා අමිහිරි රස ඇත. මිහිරි රස වශයෙන් දැන උපදින ජිව්හා විඤ්ඤාණය කුසල විපාක ජිව්හා විඤ්ඤාණ ය යි. අමිහිරි වශයෙන් දැන උපදින ජිව්හා විඤ්ඤාණය අකුසල විපාක ජිව්හා විඤ්ඤාණ ය යි.

ඔබ විසින් නො දැකිය යුතු, දක්නට නො කැමැති නොයෙක් දේ ඔබට දක්නට ලැබේ. එවිට උපදින්නේ අකුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණ ය යි. එසේ ම, අමිහිරි ශබ්ද ඇසීමට ලැබේ. ප්රියය මනාප ඒවා නො වේ, අප්රිනය, අමනාප, බොහොම කටුක ශබ්ද ඇසීමට ලැබේ. සමහර විට තමාට ම බණින ශබ්ද පවා ඇසීමට ලැබේ. නැතිනම් අනුන්ට හෝ බණින ශබ්ද ඇසීමට ලැබේ. එම අවස්ථා දෙකේ දීම උපදින්නේ ශෝත විඤ්ඤාණ ය යි. එම ශෝත විඤ්ඤාණයෙන් අරමුණු කරන ශබ්දය ඉෂ්ට ශබ්දයක් නො වේ. එය ඉෂ්ට ශබ්දයක් නො වන නිසා ඔබට එම ශෝත විඤ්ඤාණ රසය උපදනා වූ විපාක සිත, අකුසල විපාක ශෝත විඤ්ඤාණ ය යි. එය ලැබෙන්නේ අතීතයෙහි කර තිබෙන අකුසලයන්ගේ විපාකයක් වශයෙන් ය. එසේ රූප, ශබ්ද, ගණ්ධ, රස, පොට්ඨබ්භ යන 05 අතුරින් රූප, ශබ්ද, ගණ්ධ, රස, ස්පර්ශ යන මේවා ද ඇතුළත් වන්නේ රූපස්කන්ධ යන ගොඩට ය. එම රූපස්න්ධ යන ගොඩට ඇතුළත් වන රූප සියල්ල ම, රූපාරම්මණය, රූපායතනය, වර්ණ රූපය යනු එකකි. එයට කිව යුත්තේ පාට ය. වර්ණ ය ය. අපගේ ඇසෙන් දැකගත හැක්කේ, ඇසට ගොදුරු වන්නේ යමෙක ඇති වර්ණය පමණි. වෙන කිසිවක් ඇසෙන් උපදනා වූ එම සිතින් අරමුණු කළ නො හැක. අරමුණු කළ හැක්කේ වර්ණක රූපය පමණි. වර්ණය නැති දෙයක් වේ නම්, එම වර්ණය අපගේ ඇසෙන් ගත නො හැකි ම දෙයක් වේ නම් එය අපට නො පෙනේ. උදාහරණයක් හැටියටවාතය නො පෙනේ. වාතය නො පෙනෙන්නේ වාතය වර්ණයෙන් තොර වූ දෙයක් නිසා නො ව, වාතයෙහි ඇති වර්ණය ගත හැකි තත්ත්වයකට අපගේ ඇස පිහිටා නො මැති බැවිනි. ඇස ද පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන මහා භූත සතරින් ඇති වන්නකි. මහා භූත සතර ම එතැන ඇත. තනිකර ම වාතය කියා කොටසක් වාතයෙහි ද නො මැත. ඒ අතර යම් තැනක ද වර්ණ, ගණ්ධ, රස, ඕජා යන අනිත් පදාර්ථ ද අන්තර්ගත ය. මෙම පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, වර්ණ, ගණ්ධ, රස, ඕජා යන රූප කලාප 08 අවිනි භෝග රූප කලාපය, ශුද්ධාෂ්ටක රූප කලාපය වශයෙන් දක්ව යි. මෙම අටෙන් තොර වූ කිසිදු රූප පිණ්ඩයක් කොහේ හෝ දක්නට නො ලැබේ. කවර තැනක හෝ ලැබෙන රූප මෙම අටෙන් යුක්ත ය. පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන හතර එකතු වූ තැන වර්ණක් ඇත, ගණ්ධයක් ඇත, රසයක් ඇත, ඕජාවක් ද ඇත. එසේ එකී හතර ද ඇත. පාට යනු එම වර්ණයෙන් ය.

එසේ වුව ද වර්ණය වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ එක කලාපයක ඇති වර්ණය නො වේ. අපගේ ශරීරය නිරූපණය වී තිබෙන්නේ රූප කලාප රාශියකින් ය. ඇස යනු, එම සියල්ලේ ම තියෙන වර්ණ සංකලනයක් ය. ඒ ඒ අවස්ථාවල දී ඇසෙන් දකින රූප ද වර්ණ සංකලනයකි. ඊට උදාහරණයක් නම්, මාර්ග්යේ ගමන් ගන්නා රථයක් දෙස බලා සිටින විට එම රථය එක් එක් තැන දිස්වේ. ඒ ගැන විමසිලිවත් ව සිටින විට එක් තැනෙක, තවත් තැනක, වෙනත් තැනෙක දිස් වෙමින් යන ආකාරය පෙනේ. එය යනවා ය යන්න ඇසට පෙනෙන්නක් නො වේ. ඇසට පෙනෙනුයේ රථය ය. එම වර්ණය ය. ඒ අනුසාරයෙන් අපට ඇති වන මනෝද්වාරික තවත් සිත් ඇත. මනෝද්වාරික චිත්ත වීථි වශයෙන් ඒවා හැඳින්වේ. යන බව නිරාකරණය කර ගන්නේ එම සිත්වලින් ය. එම සිත් ඇසට නො මැත. ඇසට එම ශක්තිය නො මැත. ඇසෙන් වෙන්නේ දැකීම පමණි. එය චක්ඛු විඤ්ඤාණය නාමයෙන් හැඳින්වේ. එම චක්ඛු විඤ්ඤාණයට එම රථය යනවා ආදී වශයෙන් යන ආකාරය දැකීමට, ඒවා සියල්ල නිරාකරණය කිරීමේ ශක්තියක්, විමසීමේ ශක්තියක් නො මැත. එම චක්ඛු විඤ්ඤාණයට අනුරූප ව පසුව තවත් සිත් උපදී. ඒවා එක ම චිත්ත වීථිය නො වේ. ඊට පසු ව ඇති වන චිත්ත වීථීන් ය. යනවා ය යන්න තේරුම් ගන්නේ ඉදිරියේ දී දැක්වීමට ඇති චිත්ත වීථීන්වලින් ය.